بسم الله الرحمن الرحمن الرحيم
چهل گام در مسير ارائه ي الگوی اسلامی ايرانی پيشرفت
در برنامه ی درسی قرآن دوره ی ابتدايي
« ... مسئلهي ديگري كه ميخواهم به عنوانيك نكته عرض كنم، مسئلهي قرآن در آموزش و پرورش است. قرآن در آموزش و پرورشحقيقتاً مهجور واقع شده است... علت اين است كه در دورانيطولاني، قرآن در آموزش وپرورش ما، به خصوص در آن سنين يادگيري مهجور بوده يا اصلاًوجود نداشته است. بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، توقع اين بود كه يك كارِ كارستاني انجام بگيرد, البته كارهايي هم شده است، ليكن جاي حضور قرآن در دورههايگوناگون - چه دبستان، چه دبيرستان و چه راهنمايي - واقعاً خالي است. بايد فكر بشود. نه به شكل تحميلي، نه به شكل بيزاركننده و دوركننده؛ بلكه به شكل صحيح. امروز خوشبختانه حركت قرآني در كشور خيلي خوب است؛ ليكن در آموزش و پرورش بايد نهادينه شود؛ ما در اين زمينه, نيازمند تحول هستيم »
شايسته آن بود پس از فرمايش مقام معظم رهبري درباره ي مهجوريت قرآن در آموزش و پرورش, برنامه ريزي هاي کمي و کيفي مانند تشکيل معاونت قرآني, فعال سازی شوراهاي برنامه ريزي درحوزه هاي ستادي و کميته هاي اجرايي استاني و منطقه اي و مدرسه اي انجام مي شد و ضمن برگزاري همايش ها و سلسله نشست هايي به منظور شناسايي ابعاد مهجوريت قرآن در بخش هاي مختلف آموزش وپرورش, به تبيين کارشناسانه و ارائه راه کارهاي مناسبپرداخته مي شد؛ با اين وجود اگر امروز هم وضعيت فعلي جايگاه آموزش و فعاليت هاي قرآني در بزرگ ترين نهاد وزارتي کشور مورد بررسي, نقد و اصلاح قرارگيرد؛ قطعاً مي تواند منشاء خيرات و بركات فراواني شود, البته به شرطي كه علاوه بر بصيرت, با همت و کار مضاعف نيز همراه باشد.
در اين مجال اندک و با توجه به تنوع موضوعات ارائه شده, تنها به ارائه ي اجمالي مسائل مهم و قابل پيگيری در دوره ی ابتدايي, آن هم در قالب 40 نکته و پيشنهاد بسنده مي شود. اميد است بيان اين مطالب, قدمی هر چند کوچک اما مفيد در ترسيم مسير ارائه ی الگوی اسلامی- ايرانی پيشرفت در آموزش قرآن دوره ی ابتدايي محسوب شود.
انشاءالله
رضا نباتي
كارشناس قرآن دفتر برنامه ريزي و تاليف کتب درسي
کارشناس ارشد تعليم و تربيت اسلامي
1-جهاني ببينيم, اسلامي بيانديشيم و بومي عمل کنيم.
مقام معظم رهبری در نخستين نشست انديشه های راهبردی به ارائه ی تعريف و تبيين « الگوی اسلامی- ايرانی پيشرفت » پرداختند و آن را در قالب چهار عرصه ی اساسی فکر, علم, زندگی و معنويت ترسيم کردند و از اين ها به عنوان« درس قرآنی» ياد کردند و ابزار کا را هم ابتدا در آموزش و پرورش دانستند.
الگوی اسلامی- ايرانی پيشرفت در آموزش وپرورش زمانی محقق می شود که متوليان, برنامه ريزان و مجريان آموزش وپرورش کشور, جهانی ببينند, اسلامی بيانديشند و بومی عمل کنند. اين امر بايد از دوره ی ابتدايي و حتی قبل از آن شروع شود. وزير محترم آموزش وپرورش دهه ی حاضر را دهه ی آموزش وپرورش ابتدايي نام گذاری کرده اند.
اطلاع مسئولان, مديران و معلمان از اهداف كلي آموزش قرآن مصوب شوراي عالي آموزش و پرورش و هم چنين اهداف، رويکرد, اصول حاکم بر برنامه ی درسی, عناصر و اجزاء برنامه ي درسي قرآن دوره ي ابتدايي باعث مي شود تا اولاً با صرف هزينه و وقت کم تر, بازدهي بيش تري به دست آيد. و ثانياً نوآوری های معلمان متناسب با چارچوب برنامه ی درسی و هم چنين شرايط بومی و فرهنگی ارائه شود.
تجربه نشان مي دهد اغلب مديران و معلمان دوره ي ابتدايي، مبانی تغيير و برنامه ريزی درسی را به خوبي نمی دانند و طبيعتاً در برابر تغييرات يا از خود مقاوت نشان می دهند و يا نسبت به آن بی تفاوت هستند برای رسيدن به وضعيت مطلوب, کارهای زيادی لازم است که مهم ترين آن ها اين است که ارتباط عمودی و رابطه ی افقی حوزه های مختلف ستادی و اجرايي بايد از نوع تعامل چند سويه باشد تا بتوان با اتخاذ وحدت انديشه و انسجام معارف کارآمدی آموزش وپرورش را در ارتقای آموزش و فعاليت های قرآنی بالا برد.
بنابراين مناسب است مديران آموزش و پرورش, ارتقای صلاحيت هاي علمي و حرفه اي معلمان و مديران مدارس را مهم ترين دغدغه ي خود و هم چنين بهترين راه تحول بنيادين و نيز نزديک ترين مسير برای ارائه وگسترش الگوي اسلامي- ايراني پيشرفت در وزارت آموزش وپرورش, بدانند.
2- نقطه ی عزيمت کجاست ؟
در حکمت73 نهج البلاغه چنين آمده است :
" مَن نَصَبَ نَفسَهو لِلنّاسِ اِمامًا فَليَبدَاُ بِتَعليمِ نَفسِهی قَبلَ تَعليمِ غَيرِهی , وَ ليَکُن تَأديبُهو بِسيرَتِهی قَبلَ تَأديبِهی بِلِسانِهی ؛ وَ مُعَلِّمُ نَفسِهی وَ مُؤَّدِبُها اَحَقُّ بِالاِجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤَّدِبِهِم "
کسی که خود را پيشوای مردم قرار داد, بايد پيش از آن که به تعليم ديگران پردازد, خود را تعليم کند؛ و پيش از آن که به گفتار تربيت کند, با کردار تعليم دهد, زيرا آن کس که خود را تعليم دهد و ادب کند, سزاوارتر به تعظيم است از آن که ديگری را تعليم دهد و ادب بياموزد.
طرح در محضر قرآن کريم که در راستای ارتقای سواد قرآنی کليه ی معلمان و مديران محترم مدارس ابتدايي و انس دائمی ايشان با قرآن کريم اجرا می شود, بر انجام دو فعاليت تاکيد دارد :
الف- خواندن روزانه ی حداقل يک صفحه از قرآن کريم
ب- درک معنای عبارات و آيات ساده ی هر صفحه
اين دو فعاليت به ظاهر ساده می تواند چنان مؤثر باشد که به فرموده ی مقام معظم رهبری در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي با ايشان فرمودند : « اگر تحصيل کرده ها و فرهيختگان كشور روزي يك صفحه قرآنبا توجه به معنا بخوانند و در آن تدبر کنند, غوغايي در کشور برپا مي شود؛ اين کار به فرهنگ سازي و تدبير نياز دارد.»
بنابراين مناسب است نقطه ی شروع تحول بنيادين در رفع مهجوريت از قرآن را از خود و اطرافيان نزديک خود قرار دهيم.
3- مبنای گسرش آموزش و فعاليت های قرآنی را مصوبات شورای عالی قرار دهيم.
تجربه نشان می دهد به دلايل مختلف مدرسان قرآن در انتقال مبانی و چرايي تغييرات کلی يا جزئی کتاب های درسی موفق نيستند. زيرا با توجه به محدوديت های موجود در شرايط انتخاب مدرسان کشوری از يک سو و کمبود زمان برای ارائه ی همه ی مطالب در طول دوره از سوی ديگر نمی توان توقع بيش تری از ايشان داشت. بروز چنين مسأله ای باعث به وجود آمدن سؤال ها و ابهامات معلمان شود.
توجه دادن آموزگاران به بند هفتم اهداف اعتقادي وزارت آموزش وپرورش در دوره ی ابتدايي, در تحقق اين هدف, مفيد خواهد بود؛ در اين بند آمده است :« انتظار مي‌رود دانش‌آموزان در پايان دوره ی ابتدايي بتوانند قرآن كريم را بخوانند. لازمه ی دستيابي به اين هدف آن است كه دانش‌آموزان حداقل در پايان پايه ی سوم ابتدايي توانايي روخواني قرآن كريم را به دست آورده باشند. منظور از روخواني، خواندن شمرده و آرام قرآن كريم است.»
بنابراين مناسب است برای جلوگيری از سليقه ای کار کردن در آموزش و فعاليت های قرآنی, ملاک و مبنای برنامه ريزی ها, اهداف کلی و برنامه ی درسی مصوب شورای عالی آموزش و پرورش باشد.
4-برای خواندن قرآن هم طريقيت و هم موضوعيت قائل شويم.
آموزش و فعاليت های قرآنی به دلايل مختلف در کشور ما بيش تر طريقيت دارد تا آن که موضوعيت داشته باشد؛ به اين معنی که اغلب چنين تصور می شود که هدف اصلی از آموزش های قرآنی يادگيری قواعد روخوانی و روان خوانی قرآن است و هنگامی که دانش آموزان, واجد چنين دانشی شوند کار تمام است و آموزش اتفاق افتاده است؛ در صورتی که طبق آيه ی 2 سوره ی جمعه و روايات فراوان هيچ کس حتی نبی مکرم اسلام صل الله عليه و آله و سلم و ائمه ی معصومين عليهم السلام نيز از انس و خواندن روزانه و دائمی با قرآن بی نياز نيستند و آحاد مردم همواره بايد خود را نيازمند و در محضر قرآن ببينند.
هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الاُمّيينَ رَسولًا مِنهُم يَتلوعَلَيهِِم آياتِهِ وَ يُزَکّيهِم وَ يُعَلِّمُهُمُ الکِتابَ وَ الحِکمَةَ وَ اِن کانوا مِن قَبلُ لَـفی ضَلالٍ مُبينٍ
کسي است که در ميان جمعيت درس نخوانده رسولي از خودشان بر انگيخت که آياتش را بر آنها ميخواند و آنها را تزکيه مي‌کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت ميآموزد؛ هر چند پيش از آن در گمراهي آشکاري بودند!
همين مسأله باعث شده تا متوليان امر به جای فرهنگ سازی درباره ی انس مادام العمر افراد با قرآن, به تکرار آموزش های متداول بپردازند؛ در حالی که عموم مردم کمترين بهره ی معنوی را از قرآن کريم دارا می شوند.
بنابراين مناسب است موضوع ترويج فرهنگ انس دائمی دانش آموزان با قرآن کريم و خواندن روزانه ی آن را اولويت برنامه های قرآنی خود قرار دهيم.
5-به ارتقای صلاحيت های عمومی در کنار ارتقای صلاحيت های حرفه ای توجه کنيم
دوره های آموزش ضمن خدمت همواره به ارتقای صلاحيت های حرفه ای معلمان تاکيد دارند تا به ارتقای صلاحيت های عمومی و علمی ايشان در يک درس خاص؛ اما تجربه نشان می دهد هرچقدر هم که معلمان نسبت به روش های آموزش و تدريس تسلط داشته باشند, اگر خودشان با خواندن قرآن انس دائمی نداشته باشند و نسبت به صحيح خوانی آيات کتاب درسی, از مهارت لازم برخوردار نباشند, خواسته يا ناخواسته از آموزش مهارت روخوانی و روان خوانی قرآن شانه خالی می کنند و به موضوعات فرعی ديگر و حتی آموزش ساير دروس می پردازند.
بنابراين مناسب است به ارتقای صلاحيت های عمومی قرآن معلّمان درکنار ارتقای صلاحيت های حرفه ای آنان بيانديشيم.
6-معلمان و مدرسان قرآن را پايش كنيم.
پايش و درجه بندي ميزان توانمندي قرآنی کليه ي معلمان و حتی مديران مدارس ابتدايي طبق ضوابط مشخص, ارتقای سواد قرآنی آنان و هم چنين سطح کيفي صلاحيت هاي علمي و حرفه اي آموزگاران, برگزاري دوره هاي آموزشي و جبراني براي معلمان واجب التعليم, قرار دادن فرصت براي ايشان جهت اصلاح و جبران ناتواني ها و سپس گرفتن آزمون مجدد از ايشان, نظارت بر آموزش قرآن طبق ضوابط مصوب, بهسازي ساعات آموزش قرآن مدارس, پاسخ گويي به نيازها و انتظارات معلمان, دانش آموزان و اولياي آنان و.. اموري هستند که بايد فرصت انجام آن ها را در کوتاه مدت فراهم آورد.
در اين زمينه پيشنهاد مي شود ابتدا ضمن ابلاغ ملاك هاي بررسي، فرصت مناسبي در اختيار جامعه ي آماري مورد پايش قرار دهيد تا خود را با استانداردهاي موجود منطبق كنند و سپس به اجراي طرح بپردازيد.
بنابراين مناسب است ضمن اتخاذ تدابير لازم و ايجاد هماهنگي با واحدهاي ذي ربط, طي يك زمان از پيش تعيين شده به پايش نيروها بپردازيم.
7- توسعه ی سواد قرآنی را مبنای فلسفه ی آموزش قرآن در آموزش و پرورش بدانيم.
« سواد قرآنی » همان دانش ومهارت پايه و اعتقاد وعلاقه به يادگيری قرآن.بـرای بهـره گيـری مسـتمر و مادام العـمر از قـرآن کـريم اسـت. سواد قرآنی دارای 4 ويژگی زير است :
1- سواد قرآنی يک نياز همگانی است. همه ی افراد جامعه با هر وضع اقليمی، شغلی، اقتصادی، اجتماعی و... برای آن که هويت انسانی- الهی خويش را بشناسند، و از آن مراقبت کنند و زمينه ی شکوفايي تدريجی آن را نيز فراهم آورند، به سواد قرآنی نيازمند هستند .
2- سواد قرآنی از يک حد پايه برخوردار است. هرچند افراد با توجه به تفاوت هايي که درتحصيلات، سن، شرايط اقتصادی و اجتماعی دارند به سطوح مختلفی از سواد قرآنی نيازمند هستند، ولی بهره مندی عموم از يک حدّ پايه ضروری است .
3- حد سواد قرآنی در طول زمان درحال تغييراست. لذا با توجه به شرايط و امکانات مختلف در هر جامعه و نيز تغييرات اين شرايط در طول زمان، اين حد، نيازمند شناسايي وتعريف خاص است .
4- حداقل سواد قرآنی منجر به خواندن مستمر قرآن کريم، فهم تدريجی معنای عبارات و آيات آن شده و زمينه ساز بهره گيری مادام العمر از آموزه های الهی می شود. هدف آموزش عمومی قرآن، نمی تواند صرفاً دستيابی به دانش ومهارت خاصی در ارتباط با قرآن کريم باشد، بلکه بايد توانايي و قابليتی فراهم آورد که فرد بتواند ضمن انس و ارتباط دائمی با قرآن کريم، پيوسته خود را در معرض تزکيه و تعليم الهی قرار دهد .
مهم ترين هدف آموزش قرآن در پايان دوره ی آموزش و پرورش عمومی، دستيابی دانش آموزان به سواد،قرآنی است. با توجه به آن چه که درباره ی سواد قرآنی بيان شد، اين سواد در آموزش وپرورش به طور ساده و روشن از چهار رکن اصلی تشکيل مي شود که بدون هريک از آن ها، سواد قرآنی حاصل نمی شود. اين چهار رکن عبارتند از :
بنابراين مناسب است تحقق سواد قرآنی را به عنوان مبناي برنامه ريزی در آموزش عمومی قرآن در آموزش و پرورش مد نظر قرار گيرد.
8-خواندن قرآن را هدف اصلی دوره ی ابتدايي بدانيم.
اگر يک آموزگار در آموزش فارسی ( بخوانيم و بنويسيم ) به گونه ای درس دهد که اولاً بچه ها فقط بتوانند کتاب های بخوانيم و بنويسيم را بخوانند و در خواندن ساير کتاب ها مانند تاريخ, اجتماعی, دينی با مشکل رو به رو باشند؛ و ثانياً به جای کسب توانايي خواندن, دانش آموزان را به حفظ قطعه شعری تشويق کند؛ به نظر شما آيا چنين معلمی به وظيفه ی خود به درستی عمل کرده و با اهميت و جايگاه درس بخوانيم و بنويسيم آشناست ؟
مسلماً پاسخ شما اين است که اگر معلم با اهميت و جايگاه و روش های تدريس بخوانيم و بنويسيم آشنا باشد, بايد بداند که اگر بچه ها در بخوانيم و بنويسيم مهارت داشته باشند, نه تنها قادر به خواندن همان شعر خواهند بود بلکه می توانند در کسب دانش همه ی علوم موفق شوند و همين مسأله نشان دهنده ی اهميت والای سواد آموزی فارسی است.
در زمينه ی درک اهميت و جايگاه آموزش قرآن به ويژه در دوره ی ابتدايي اين دو اشکال در طرز تلقی معلمان به وضوح ديده می شود. معلمانی که به جای آموزش روخوانی به موضوعات ديگری هم چون سوره و پيام, قرائت آيات درسی خواص همراه با صوت و لحن و... مي پردازند
بنابراين مناسب است کسب مهارت خواندن قرآن کريم, به عنوان مهم ترين هدف آموزش قرآن در دوره ی ابتدايي, مورد تاکيد قرار گيرد.
9- آموزش روخوانی به کدام شيوه صحيح تر است؛ روش ديداری يا روش شنيداری ؟!
تجربه نشان می دهد با همه ی تلاش هايي که برای باز آموزی معلمان به کار می رود, عده ای از ايشان به همان روشی تدريس می کنند که خودشان در کودکی با آن روش, قرآن آموخته اند. اين افراد عموماً در برابر تغييرات مقاومت زيادی از خود نشان می دهند. البته نظر اکثر آنان که مدتی را به ناگزير به آموزش قرآن با روش جديد پرداخته اند, تغيير کرده است.
اما مهم ترين چالش در دوره ی ابتدايي, ارائه ی روش مناسب آموزش روخوانی قرآن کريم است. شيوه های ی رايج کشور در آموزش روخوانی عمدتاً مبتنی بر روش شنيداری و روش قاعده آموزی است؛ در حالی که در برنامه ی درسی فعلی مدارس, از اين دو روش پرهيز می شود و در عوض روش ديداری و مهارت آموزی را توصيه می نمايد. مراقبت از اين موضوع مخصوصا در پايه های دوم تا پنجم ضروری است.
از مهم ترين آسيب های روخوانی در شيوه های شنيداری و قاعده آموزی می توان به موارد زير اشاره کرد :
1- در اين روش, مهارت درست ديدن جاي خود را به روش شنيداري مي دهد و در نتيجه فرد همواره در خواندن قرآن توسط چشم با مشکل اساسي روبه رو است.
2- آموزش يک سويه و معلم محور است و قرآن آموزان اغلب در اين شرايط منفعل عمل مي کنند.
3- بيش تر وقت کلاس به جاي مهارت آموزي صرف قاعده آموزي مي شود.
4- اين روش فقط به يادگيري يک متن خاص, آن هم به صورت کلي خواني منجر شده و در نتيجه به تعميم در خواندن ساير سوره ها و آيات نمي انجامد.
5- تجربه نشان داده است که آموزش قواعد به اين شيوه, به علت انتزاعي بودن مطالب, چندان تأثير مثبتي در يادگيري ندارد و تنها به حفظ کردن تعاريف و قواعد منجر مي شود؛ در نتيجه تنها مقدار کمي از قاعده آموخته مي شود. در صورتي که فرايند به صورت عملي و در حين مهارت آموزي به فراگير انتقال داده مي شود.
در روش ديداری تأکيد برمهارت « خوب ديدن » است يعنی عادت دادن چشم به تشخيص علائم, حرکات و نمادهای قرآنی به جای توجه به حروف و کلمات است. در اين جا بيان سه نکته لازم است :
اول - اطمينان از استفاده ی معلم از لوحه های آموزش قرآن در پايه های اول تا سوم ضروری است؛
دوم - اطمينان از تسلط معلم به روش های اشاره های ثابت و متحرک ضروری است؛
سوم - در برنامه ی جديد ( ارتقای آموزش قرآن ) سوره و آيات موضوعيت ندارد, بلکه مهارت خواندن دانش آموزان, مد نظر است. از اين رو نياز نيست معلم در يک درس تا حصول مهارت کامل صبر کند؛ بلکه کسب توانايي روخوانی را در سوره ها و آيات مختلف محقق کند.
بنابراين مناسب است ضمن اطمينان از توانايي آموزگاران در تسلط به روش اشاره در تدريس روخوانی قرآن, آنان را به استفاده از لوحه ی آموزشی تشويق کنيم.
10-معلم ابتدايي, بهترين « آموزگار قرآن » در آموزش مهارت روخوانی قرآن است.
طبق رأی صادره در 677 جلسه ی شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 7/6/1381 و اصل 15 از اصول حاکم بر آموزش قرآن در دوره ی ابتدايي « تدريس قرآن در دوره ی ابتدايي بر عهده ی آموزگار پايه است. » با اين وجود گزارش ها و بازديدها حاکی از آن است که در برخی از مدارس که عمدتاً مدارس غير دولتی هستند آموزش قرآن توسط معلم غير پايه تدريس می شود. همين مسأله باعث بروز مشکلات فراوانی شده است. از آن جمله اجرا نشدن مصوبه ی 33 روز پياپي در پايه ی سوم ابتدايي است.
بنابراين مناسب است با عمل کردن به اين مصوبه, از بروز آسيب هايي که به همين علت رخ می دهد جلوگيري کنيم.
11- برای ارتقای آموزش قرآن در دوره ی ابتدايي « معيار » داشته باشيم.
قديمی ها گفته اند يک کاره, همه کاره است و همه کاره, هيچ کاره؛ و نيز گقته اند يک ده آباد بهتر از صد شهر خراب است. نويسنده معتقد است ارتقای هم زمان همه ی دروس امکان پذير نيست؛ اگر ما بتوانيم در هر استان و منطقه يکی از دروس را به طور کامل و تمام قد اجرا کنيم, اين کار به خودی خود, باعث ارتقای تدريجی ساير دروس نيز می شود. به عبارت ديگر يکی از عمده ترين دلايل مهجوريت قرآن در آموزش و پرورش, افت تحصيلی حاکم بر همه ی دروس است؛ هم چنين دانش آموزی که معدل بالايي دارد, نمره و و ضعيت او در درس قرآن نيز به همان درجه بالاتر است.
کميته ی هماهنگي فعاليت های قرآنی در معاونت ابتدايي وزارت آموزش وپرورش، به منظور شناسايي و الويت بندي عوامل و عناصر مهم يادگيري قرآن كريم در دوره ی تحصيلي ابتدايي و جهت اجراي کامل برنامه آموزش قرآن در مدارس ابتدايي، اقدام به برگزاري مرحله ی اول طرح معيار در هفت استان داوطلب كشور كرد.
اين مناطق، شرايط و لوازم ضروري اجراي كامل برنامه درسي قرآن را در پايه هاي اول ودوم دبستان، پيش بيني و فراهم کردند. اين طرح به عنوان اولين گام, پس از بررسي و تصويب در 2010 كلاس درس به اجرا درآمد و نتايج موفقيت آميزی را در پی داشت.
طرح معيار به هيچ وجه قصد افزودن فعاليت خاص و ويژه اي علاوه بر آنچه كه در شرايط فعلي در كلاس هاي آموزش قرآن وجود دارد را بر مدارس مجري طرح ندارد، زيرا عقيده اين است كه برنامه درسي آموزش قرآن، اين توان مندي را دارد كه در صورت اجراي صحيح و كامل از سوي مدارس، به اهداف قصد شده نائل شود. از اين رو طرح معيار، طرح جديدي به شمار نمي رود بلکه اين طرح، ابزاري است جهت ايجاد انسجام و وحدت رويه و پشتيباني از اجراي كامل و صحيح برنامه ی درسي آموزش قرآن و نظارت برحسن اجراي آن از سوي معلمان، والدين دانش آموزان، مديران مدارس، كارشناسان و سرگروه هاي آموزشي دوره ی ابتدايي مناطق و سازمان ها.
در تعريف طرح معيار مي توان چنين گفت : « طرح معيار، رويکردي نظام گرا به اجراي برنامه درسي قرآن مي باشد که از طريق اجراي کامل برنامه, به شناسايي نقاط قوت و ضعف آن وشرايط مناسب تحقق اهداف پي برده و به اشاعه ی برنامه در ساير مناطق اقدام مي نمايد. »
بنابراين مناسب است طرح معيار را به عنوان يک الگوي اسلامی- ايرانی پيشرفت در تمامی برنامه های درسی, آموزشی و پرورشی در نظر گرفت.
12- « جشن شکوفه های قرآن کلاس اولی ها» را با شکوه برگزار کنيم.
جشن آغاز آموزش قرآن هر ساله همزمان با روز جهانی کودک در 17 مهرماه به صورت سراسری در داخل مدارس برگزار می شود. از آن جا که دوران ابتدايی بهترين زمان برای انس دانش‌آموزان با قرآن كريم است, برگزاری هرچه باشکوه تر اين مراسم, با حضور مدير مدرسه, اوليای دانش آموزان و اهدای هديه به سال اولی‌ها برای شروع آموزش قرآن و گرفتن عکس يادگاری و ... باعث ايجاد تصور شيرين و به‌ياد ماندنی برای دانش‌آموزان از قرآن كريم می شود.
هدف اصلی از برگزاری جشن شکوفه های قرآن در پايه ی اول ابتدايي, دو چيز است :
اول – ايجاد خاطره ی خوش و شيرين از اولين روز يادگيری قرآن کريم
دوم – ايجاد انگيزه ی لازم برای فراگيری قرآن در طول سال تحصيلی
بنابراين مناسب است با چاپ پوستر مناسب و ارسال دستور العمل برگزاری, اجرای جشن شکوفه های قرآن کلاس اول ها را مورد تأکيد قرار داده و خود نيز در اين مراسم شرکت کنيم.
13- نقش اولياي دانش آموزان در پيشبرد برنامه ي درسي قرآن را موثر ببينيم
حضرت علي عليه السلام :
پدر بايد براي فرزند خود، نام خوب انتخاب کند، او را با ادب و نيکو تربيت کرده و به او قرآن بياموزد.
نهج‌البلاغه، فبض الاسلام، حکمت 391
نقش اوليای دانش آموزان در فرايند ياددهی- يادگيری درسی مانند قرآن, اگر بی بديل نباشد, کم نظير است. مهم ترين نقش ايشان, نقش الگويي است.
اساساً يکی از علل عدم انس دائمی دانش آموزان با قرآن کريم به اين مسأله برمی گردد که اکثر والدين در اين زمينه کوتاهی کرده اند و در نتيجه برای فرزندشان الگوی مناسبی نبوده اند. از اين رو جا دارد حوزه های ستادی و اجرايي برای آموزش والدين دانش آموزان, بيش از اين برنامه ريزی و چاره انديشی بشود. و نيز مناسب است مدارس, در ابتدای سال تحصيلی به برگزاری جلسه ی آموزش خانواده با موضوع آموزش قرآن دانش آموزان اقدام نموده و موارد زير را به ايشان يادآور شود :
1- بهترين, موثر ترين و در عين حال راحت ترين راه تربيت قرآنی دانش آموزان اين است که با خواندن روزانه ی قرآن عملاً برای فرزندتان الگو باشيد.
2- پيش‌گفتار کتاب درسی آموزش قرآن كودك خود را به صورت دقيق مطالعه كنيد.
3- فرزندان عزيزتان بايد با تشويق‌ها و راهنمايي‌هاي لازم و به موقع، سادگي يادگيري قرآن را احساس کنند. از اين رو تشويق به موقع و ايجاد احساس موفقيت در او، دو کليد طلايی در کسب موفقيت آنان است.
4- مطمئن شويد که آموزگار مهربان فرزند شما در كلاس های ضمن خدمت آموزش قرآن آن پايه ی تحصيلی شرکت کرده است. در اين زمينه از مدير محترم مدرسه پرس وجو نماييد.
5- مطمئن شويد که آموزگار فرزند شما در كلاس درس از لوحه ی آموزشی ( نگاره های قرآنی در کلاس اول تا سوم ابتدايي ) و نوار آموزشي استفاده مي كند. با پرسش از کودک خود و يا مدير مدرسه, از انجام اين امر مطمئن شويد.
6- شما می توانيد با تهيه يک نوار يا سی دی درسی آموزش قرآن، به يادگيري کامل‌تر و زيباتر قرآن او کمک کنيد تا آنچه را در مدرسه آموخته است، در خانه تمرين کند.
7- حفظ سوره‌هاي کتاب الزامي نيست؛ ولي اگر فرزند شما به حفظ سوره‌هاي کتاب علاقه نشان مي‌دهد، او را به انجام اين کار تشويق کنيد. اين امر زمينه‌ي مشارکت او را در مسابقات قرآن مدرسه نيز فراهم مي‌کند.
8- در هر درس يکي از عبارات زيبا، کوتاه و حکمت آميز قرآن آمده است. حفظ پيام‌هاي قرآني و ترجمه‌ي آنها الزامي نيست؛ ولي اگر فرزند شما به حفظ اين پيام ها علاقه‌مند است. او را به اين کار تشويق کنيد.
9- اگر شما با روش‌هاي آموزش روخواني قرآن آشنايي داريد، از کتاب درسي پيشي نگيريد و هيچ قاعده‌اي را علاوه بر آنچه در کتاب آمده است به او نياموزيد. به ياري خداوند، اين آموزش در پايه‌هاي بعد با نظم خاصي پيشرفته و کامل خواهد شد.
10- هيچ‌وقت بر کودک خود سخت نگيريد، بلکه موفقيت‌هاي او را ارج نهيد و با ملاطفت، نرمي، صبر و حوصله به او کمک کنيد تا ضعف هاي خود را جبران کند.
11- فيلم ادبستان قرآن (Vcd) را از مدرسه تهيه کرده و با وظايف خود درباره ی آموزش قرآن کودک دلبندتان آشنا شويد.
12- به ياد داشته باشيد نقش شما در پيگيري و نظارت شما بر حسن اجرای آموزش درس قرآن بسيار مؤثر است.
13- با مراجعه به مدرسه, نرم افزار آموزش قرآن که برای هريک از پايه های اول تا پنجم توليد شده را تهيه و کودک خود را به استفاده از آن تشويق نماييد.
14- به برنامه ی راديويي « قرآن در مدرسه » که روزهای دوشنبه از ساعت 30/15 تا 30/16 به طور زنده از راديو قرآن پخش می شود گوش کنيد.
15- با مشارکت فعال در برگزاری مراسم های قرآنی مدرسه در تربيت دينی فرزندتان سهيم باشيد. مانند :
- جشن شکوفه های قرآن کلاس اولی ها / 16 مهرماه همزمان با روز جهانی کودک
- مراسم شکرانه ی يادگيری روخوانی قرآن پايه ی سوم ابتدايي / هفته ی دوم آذرماه
- مراسم شکرانه ی يادگيری روان خوانی قرآن پايه ی پنجم ابتدايي / هفته ی دوم و سوم ارديبهشت ماه
- جشن نماز ( جشن تکليف دختران پايه ی سوم ابتدايي )
16- با معلم و مدير مدرسه و حتی مؤلفين کتاب درسي قرآن که آماده‌ي هرگونه خدمت در زمينه های مشاوره و پاسخ گويي به سؤالات شما والدين عزيز هستند. ارتباط داشته باشيد. برای ارتباط با برنامه ريزان آموزش قرآن درآموزش وپرورش می توانيد با صندق پستی363/15855 که در کتاب درسی کودک شما آمده نيز مکاتبه کنيد.
بنابراين مناسب است نقش خانواده در پيشبرد برنامه ی آموزش قرآن را پر رنگ تر ببينيم و در اين زمينه برنامه داشته باشيم.
14-طرح 33 روز آموزش روخوانی قرآن در پايه ی سوم ابتدايي را کامل اجرا کنيم.
‹‹ به گزارش مركز اطلاع رساني و روابط عمومي وزارت آموزش وپرورش، براساس ماده واحده ی دبيرخانه شوراي عالي آموزش و پرورش مقرر شد برنامه ی آموزش قرآن در پايه ی سوم ابتدايي, موضوع مصوّبه جلسه 771 شوراي عالي مورخ 1/5/1387 از سال تحصيلي 90/1389 به صورت قطعي در پايه سوم تمام مدارس ابتدايي اجرا شود. گفتني است اين ماده واحده در هشتصد و پانزدهمين جلسه ی شوراي عالي آموزش و پرورش مورخ 24/1/89 به تصويب رسيده است. ››
طرح ارتقای آموزش قرآن در پايه ی سوم ابتدايي در صدد است كه با اصلاح و تكميل اهداف، محتوا و شيوه ی اجراي آموزش قرآن در پايه ی سوم ابتدايي، تقويت توانمندي و مهارت معلمان در آموزش قرآن و بهبود فرايند اجراي كامل برنامه ی
آموزش قرآن در مدارس و نظارت مستمر بر آن، زمينه های كسب مهارت روخواني قرآن كريم براي دانش‌آموزان را فراهم آورد. در اين برنامه، مهم‌ترين هدف آموزش قرآن در پايه ی سوم ابتدايي، توانايي روخواني سوره‌ها و عبارات قرآني كتاب درسي به روخواني كل قرآن كريم ارتقاء مي‌يابد و ساير اهداف جنبي مانند آشنايي با آموزه‌ها و پيام‌هاي قرآني، قرائت زيباي برخي از سوره‌هاي كوتاه و ... نيز آموزش نماز، با اصلاحاتي، مناسب سازي شده است.
نكته مهم : پس از برگزاري آموزش سي و سه روزه ی روخواني, مهم ترين نگراني اين است كه اگر دانش آموزان انس دائمي با قرآن نداشته باشند امكان فراموشي مطالب زياد خواهد بود بنابراين مهم ترين دغدغه ی معلمان، مديران و اولياي دانش آموزان بايد همين مسأله باشد. در بند 32 همين نوشته به راه کارهای انس دائمی دانش آموزان با قرآن کريم اشاره شده است.
بنابراين مناسب استاين دو موضوع به صورت ويژه مراقبت شود :
اولاً- اگر مدرسه ای برنامه ی 33 روزه را انجام نداده است بايد آن را تا پايان سال تحصيلي انجام دهد.
ثانياً- مدت اجرای طرح در هر روز يک زنگ کامل ( 45 دقيقه ای) است و لزوماَ در ساعت اول يا دوم روز انجام شود.
15- چگونه از يادگيری روخوانی دانش آموزان اطمينان حاصل کنيم.
اگر می خواهيد هنگام بازديد از يک کلاس درس, از يادگيري روخوانی دانش آموزان پايه های دوم تا پنچم ابتدايي اطمينان حاصل کنيد به اين دو شيوه عمل نماييد :
الف- از دانش آموزان سؤال کنيد که معلم آيات درس را چگونه تدريس می کند. پاسخ دانش آموزان اگر بر روش های شنيداری اشاره و تاکيد داشت ( مانند اين که معلم می خواند و ما تکرار می کنيم و يا اول نوار می خواند.) اين جا معلوم می شود معلم به روش صحيح آموزش نداده است.
ب- از دانش آموزان بپرسيد که معلم شما تا کجا درس داده است, سپس از چند نفر بخواهيد که هر کدام يک سطر بخوانند آنگاه از آن ها بخواهيد تا چند صفحه جلوتر بروند و از جايي که معلم هنوز درس نداده بخوانند. در جريان پرسش, بين کيفيت
خواندن اين دو قسمت مقايسه کنيد؛ اگر توانستند هر دو قسمت را تقريباً مثل هم بخوانند معلوم می شود معلم در امر آموزش صحيح عمل کرده است؛ اما اگر تفاوت فاحشی بين اين دو خواندن مشاهده کرديد, موضوع نياز به بررسی و ريشه يابی دارد.
بنابراين مناسب است در بازديدها, مهم ترين هدف آموزش قرآن يعنی تعميم روخوانی و روان خوانی قرآن کريم را به شيوه ای که بيان شد مورد بررسی قرار دهيم.
16-جايگاه رسم الخط در آموزش روخوانی قرآن توجه کنيم.
قرآن های رايج از نظر اعراب گذاري ( ضبط المصحف ) داراي اعراب زائد فراواني هستند. در هر صفحه حدود 200 حرکت و علامت؛ يعني علائمي که صرفاً براي خوشنويسي و زيبايي خط مصحف شريف نوشته مي شوند و بيش تر جنبه سليقه اي دارند. بودن اين علائم نه تنها ضرورتي ندارد بلکه باعث به وجود آمدن مشکلات فراواني در صحيح خواندن قرآن مي شوند.
به عنوان مثال دانش آموز اين علائم را در کلمه ی« نُوحِيهَا » مي بيند, اما به دليل عدم اطلاع از علت وجود اين علائم, پيوسته دچار اغلاط متعدد مي شود. و از آن جا که مخاطب قداست خاصی برای قرآن قائل است, هرگز اجازه ی طرح اين فکر را که امکان اشکال در نوشته ی قرآن وجود دارد به ذهن خود راه نمي دهد. بنابراين خود را مقصر و ناتوان مي يابد؛ اين فکر رفته رفته قوّت گرفته و سرکوبی در يادگيری و در نهايت به قطع ارتباط فرد با خواندن مداوم قرآن کريم مي انجامد.
در سال های اخير به دستور مقام معظم رهبری به اين مسأله توجه خوبی شده است و نتيجه ی آن ارائه ی « قرآن کم علامت » به جامعه است. قرآن کم علامت, شيوه‌ای از نگارش قرآن کريم است كه در مركز طبع و نشر قرآن كريم جمهوري اسلامي ايران صورت گرفته و در کتاب هاي درسي وزارت آموزش وپرورش مورد استفاده قرار مى‌گيرد. در اين شيوه, علايم زايد و سليقه‌اى حذف شده و كتابت قرآن به شيوه ي« نگارش فارسى» نزديك شده است. مهم ترين ويژگي هاي اين رسم الخط, کم علامت بودن آن است و همين کار باعث شده است تا در روش آموزش قرآن, تحول قابل توجهي اتفاق بيافتد. از آن جمله :
1-کاهش اغلاط اعرابي و در نتيجه احساس موفقيت فرد هنگام خواندن قرآن
2- افزايش انگيزه, علاقمندي و انس مستمر فرد با تلاوت قرآن کريم
3- تنها در اين شيوه از کتابت است که معلم مي تواند به قرآن آموز بگويد : « ببين و بخوان »
بنابراين مناسب است بر استفاده از قرآن کم علامت در زنگ قرآن پايه های چهارم و پنجم ابتدايي تأکيد کنيم.
17-قرآن کامل را در اختيار مدارس قرار دهيم.
به نظر شما از 500 دانش آموز يک مدرسه ابتدايي, چند نفر برای يادگيری قرآن به جلسات قرآن می روند؟ شواهد حاکی از آن است که اکثر دانش آموزان کشور, به جز آن چه از قرآن در کلاس های درس می آموزند, به ساير مراکز مراجعه نمی کنند. به همين دليل بر وزارت آموزش وپرورش که اينک مسئوليت اجرای منشور توسعه ی فرهنگ قرآنی کشور را نيز بر عهده دار است, لازم است از اين ساعات محدود و البته ارزشمند, برای آشنايي همه ی دانش آموزان با مصحف شريف استفاده کند.
طبق آن چه در کتاب های درسی آموزش قرآن پايه های چهارم و پنجم آمده دانش آموزان بايد در برخی از ساعات آموزش قرآن از اين مصاحف برای آشنايي با قرآن کامل و کسب مهارت روان خوانی و تعميم روخوانی قرآن استفاده نمايند.
از سال 86 تا کنون حدود 350هزار جلد از قرآن کم علامت در مدارس ابتدايي سراسر توزيع شده و حدود 300 هزار جلد بعدی نيز تا آخر سال توزيع خواهد شد. نحوه ی توزيع مصاحف شريف به اين شرح است :
الف- هر مدرسه ی شهری20 جلد ب- در هرمدرسه ی روستايي به ازای هرسه دانش آموز پايه ی پنجم يک جلد
بنابراين مناسب است بر توزيع قرآن های کم علامت در کليه مدارس نظارت دقيق داشته باشيم.
18-اصل « مُراقبه » را فريضه بدانيم.
اگر آتشکده ي يزد هزاران سال است که روشن است؛ به دليل آن است که همواره از آن مراقبت شده است؛ قرآن کريم مي فرمايد : « اِنّا نَحنُ نَزّلنَا الذِّکرَ وَ اِنّا لَهُ لَحافِظونَ » ( حجر/9 ) وظيفه ي حفظ و تعليم کتاب الله و پاسداري و تبليغ و ترويج آن, پس از پيامبر اعظم صلي الله عليه وآله و ائمه ي هدي عليهم السلام, امروز وظيفه ي همه ي مسلمانان و به ويژه حکومت اسلامي و در راس آن ها نظام تعليم وتربيت کشور است.
نظارت باليني بر حوزه ی اجرا و مدل هاي تعريف شده ی آموزشی از قبيل آموزش 33 روزه ی قرآن در پايه ی سوم ابتدايي و طرح معيار و رفع نواقص و ارتقای مستمر آن, از اساسی ترين وظايفی است که بر عهده ی نظام تعليم و تربيت کشور است.
با وجود اين که معاونت پژوهشی استان ها به عنوان بازوان قوی و کارآمد سازمان پژوهش و برنامه ريزی آموزشی فعاليت می کنند اما فعاليت های معاونت های مذکور عمدتاً جنبه ی اداری دارد تا صبغه ی کنترلی و آموزشی؛ و اين وضعيت به هيچ وجه مطلوب و کافی نيست.
بهترين و مؤثّرترين راه در زمينه ی نظارت و پشتيبانی از برنامه های درسی بهره گيری از مديران مدارس به عنوان مسئول نظارت بر شيوه های آموزشی مدرسه در وهله ی اول و نيز به کارگيری مدرسان قرآن استان به عنوان ناظر و ارزياب فرايند ياددهی- يادگيری قرآن مدارس در وهله ی دوم است.
در وضعيت فعلی اکثر مديران مدارس به تعداد سال های مديريت از تغييرات مبانی و اهداف و اصول و هم چنين روش های آموزش و تدريس دروس بي خبر هستند و شايد بتوان گفت اغلب ايشان توانايي لازم را تدريس اين درس ندارند. مسئوليت اين مشکل بيش از همه متوجه حوزه ها ی ستادی است که اجازه ی حضور مديران را در دوره های آموزشی نمی دهند. همين مسأله باعث بروز مشکلاتي شده که از آن جمله می توان به فقدان بازديد مستمر مديران مدارس از کلاس های درس معلمان اشاره کرد.
در برخی از استان ها به همّت مسئولان دلسوز ادارات کل و مناطق و نواحی, سال هاست که مدرسان محترم قرآن به صورت افتخاری و يا غير موظّف, به نظارت و ارزيابی وضعيت آموزش قرآن مدارس می پردازند و ضمن ارتباط و تعامل با مؤلفان و کارشناسان گروه قرآن دفتر برنامه ريزی وتأليف کتب درسی, در ارتقای وضعيت آموزش قرآن مدارس, بيش ترين تأثير را داشته اند. شايسته است ساير استان ها از تجارب اين استان ها استفاده کنند.
بنابراين مناسب است با اتخاذ تدابير لازم ضمن شرکت دادن مديران مدارس در دوره های آموزشی و يا برگزاری جلسات توجيهی برای آنان, ميزان توانمندی ايشان را در انجام نظارت و پشتيبانی از برنامه های درسی بالا ببريم و نيز از مدرسان قرآن به عنوان ناظرين اجرای طرح و برنامه های قرآنی استان, منطقه بهره بگيريم.
19- وسايل آموزشی و کمک آموزشي درس قرآن را در دسترس معلّمان قرار دهيم.
يکی از دلايل عمده ی بی رغبت برخی از معلمان به تدريس قرآن, کمبود ابزار و وسايل مورد نياز آموزش قرآن از قبيل کتاب درسی, لوحه ی آموزشی و نوار يا سی دی درسی, كتاب راهنماي معلم, ضبط صوت و ... به اندازه ی کافی است.
فراهم نبودن و يا معيوب بودن اين وسايل باعث به وجود آمدن تدريجی اختلال در آموزش می شود. يکی از وظايف مهم مديران مدارس بايد تهيه ی ابزار آموزشی مورد نياز معلم, قبل از شروع سال تحصيلی باشد. بحمدالله در سال های اخير به همّت استان ها و هم چنين مديران مدارس, توجه خوبی به اين مسأله شده است؛ اما هنوز تا وضعيت مطلوب فاصله ی زيادی داريم.
بنابراين مناسب است مديران محترم مدارس يکی از وظايف مهم خود را تهيه ی وسايا آموزشی و کمک آموزشی مورد نياز معلم قبل از شروع سال تحصيلی بدانند.
20-کتاب « راهنماي معلّم قرآن پايه ی سوم ابتدايي» را برای آموزگاران پايه ی سوم ابتدايي تهيه کنيم.
با توجه به سراسری شدن طرح ارتقای آموزش قرآن در پايه ی سوم ابتدايي و تغييرات کلی در برنامه ی درسی قرآن در اين پايه, تأليف کتاب راهنمای تدريس معلم آن لازم می نمود. اين کتاب هم اکنون چاپ و ارائه شده است.
بنابراين مناسب است کتاب راهنمای معلم قرآن پايه ی سوم ابتدايي را در کوتاه ترين زمان تهيه و در اختيار آموزگاران اين پايه قرار دهيم.
21-فيلم « رسولان نور » را در اختيار آموزگاران پايه ی سوم ابتدايي قرار دهيم.
برنامه ی تلويزيونی رسولان نور در سال 88 همزمان با اجرای آزمايشي طرح ارتقای آموزش قرآن در پايه ی سوم ابتدايي با مشارکت شبکه قرآن و معارف سيما و سازمان پژوهش در قالب 13 قسمت 30 دقيقه ای تهيه و از اين شبکه پخش شد.
پس از آن فيلم مذکور در قالب يک حلقه dvd برای آموزگاران پايه ی سوم تدوين دوباره شد و توسط معاونت محترم ارتباطات و فناوری اطلاعات سازمان پژوهش و برنامه ريزی آموزشی تکثير گرديد و در دوره های کشوری تابستان 89 در اختيار مدرسان قرآن استان ها قرار گرفت. تکثير و توزيع اين فيلم را به مسئولان محترم دوره ی ابتدايي توصيه می کنيم.
بنابراين مناسب استفيلم رسولان نور در اختيار آموزگاران پايه ی سوم ابتدايي قرار دهيم و استفاده از آن را توصيه کنيم.
22- مراسم شکرانه ی قرآن آموزي برای دانش آموزان سوم ابتدايي را با عظمت برگزار کنيم.
مراسم شکرانه ی تونايي روخوانی قرآن، ويژه ی دانش آموزان پايه ی سوم ابتدايي سراسر کشور از امسال با اهداف زير برگزار می شود :
اول - ايجاد خاطره ی خوش و شيرين از 33 روز تلاش برای يادگيری روخوانی قرآن کريم
دوم - ايجاد انگيزه ی لازم برای خواندن روزانه ی قرآن کريم در طول سال تحصيلی
اين مراسم در يکی از روزهای هفته ی دوم آذرماه برگزار می شود و از آن جا که در سال های آتی در ماه محرم واقع می شود پيشنهاد می گردد نام اين جشن به « مراسم شکرانه ی قرآن آموزي » تغيير يابد. در بند32 همين نوشته به راه کارهای تشويق دانش آموزان به انس دائمی با قرآن کريم اشاره شده است.
بنابراين مناسب است برگزاری مراسم شکرانه ی قرآن آموزي برای دانش آموزان کلاس سوم ابتدايي را مورد تاکيد قرار داده و در اين مراسم حضور داشته باشيم.
23-در « جشن نماز » منطقه از آموزگاران خواهر پايه ی سوم تجليل کنيم.
همه ساله با همت مديران مدارس, معلمان و مربيان مدرسه و اوليای دانش آموزان, برای دانش آموزان دختر پايه ی سوم ابتدايي جشن تکليف ( يا جشن عبادت ) برگزار می شود و در اين مراسم برنامه های متنوع و جذابی نيز اجرا می گردد. طبيعتاً هر چه اين گونه برنامه ها از کيفيت بالاتری برخوردار باشد درجه ی اثر گزاری آن نيز بيش تر خواهد بود.
آن چه مهم است اين است که فصل اول کتاب آموزش قرآن پايه ی سوم ابتدايي به آموزش عبارات اذان و اقامه و اذکار نماز پرداخته است که در 8 جلسه در طی مهرماه تدريس می شود. هم چنين از هفته ی سوم آذرماه تا پايان سال تحصيلی به مدت 17 هفته در هر جلسه به تمرين نماز توصيه شده است.
بنابراين مناسب است برای تداوم آموزش نماز در طول يک سال تحصيلی, با مشارکت معاونت محترم پرورشی و ستاد اقامه ی نماز منطقه ضمن برگزاری جلسه ی توجيهی- آموزشی برای آموزگاران خواهر اين پايه, به نحو شايسته ای از ايشان تجليل شود تا آنان با دلگرمی و علاقه ی بيش تری به اين مهم بپردازند.
24-نرم افزار « رسولان نور» را برای مدارس تهيه کنيم.
توليد نرم افزار کتاب « مبانی و روش آموزش قران در دوره ی ابتدايي » - کد 6011 از ماه ها قبل آغاز شده و موضوع آن تبيين مباني و روش آموزش قرآن در دوره ی ابتدايي است و هم اکنون مراحل پايانی خود را می گذراند. اميد است در آينده ی نزديک اين نرم افزار به استان ها ارسال شود.
بنابراين مناسب است نرم افزار « رسولان نور»را تهيه و در اختيار آموزگاران قرار دهيم و استفاده از آن را توصيه کنيم.
25-نرم افزارهای « آموزش قرآن پايه های اول تا پنجم ابتدايي» را در اختيار دانش آموزان قرار دهيم.
از سال 88 به همّت معاونت محترم ارتباطات و فناوری اطلاعات سازمان پژوهش و برنامه ريزی آموزشی نرم افزارهای کتاب های درسی البته به تفکيک درس و پايه ی تحصيلی تهيه و توزيع شده است. در اين ميان نرم افزار آموزش قرآن پايه های اول و دوم ابتدايي در سال قبل تهيه و در تابستان 89 در اختيار مدرسان قرآن پايه های سوم و پنجم ابتدايي سراسر کشور قرار گرفت. و نرم افزارهای بعدی نيز مراحل پايانی توليد را می گذراند و در آينده ی نزديک در اختيار قرار خواهد گرفت.
بنابراين مناسب است نرم افزار « آموزش قرآن اول تا پنجم ابتدايي»را تهيه و در اختيار مدارس و دانش آموزان قرار دهيم و استفاده از آن را به اوليای دانش آموزان توصيه کنيم.
26-کتاب بشنويم.
سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي وزارت آموزش و پرورش از مهرماه سال جاري، اقدام به توليد وتوزيع لوح‌هاي لوح‌هاي فشرده كرده است. اين لوح هاي فشرده شامل محتواي كتاب‌هاي درسي قرآن و بخوانيـم و بنويسيم ( فارسي ) است كه به صورت mp3 تهيه و به تفكـيك پايه هاي تحصيلي ارائه شده است.
لوح‌هاي فشرده‌اي كه با عنوان « كتاب‌هاي گويا » در مدارس توزيع مي‌شوند، براي دانش آموزان تهيه شده است و به‌كارگيري آن منجر به صحيح‌خواني و روان‌خواني متن دروس كتاب به ويژه در مناطق دو زبانه مي‌شود.
بخش‌نامه ي كتاب‌هاي گويا به تمامي مدارس ارسال شده است و مدارس و اوليايي كه به تهيه اين لوح‌هاي فشرده علاقه‌مندند، مي‌توانند از طريق مديريت مدرسه با معاونت ارتباطات و فناوري اطلاعات وزارت آموزش و پرورش ارتباط برقرار كرده و نسبت به تهيه آن اقدام كنند.
بنابراين مناسب است با توجه به بخش نامه ی ارسالی, نسبت به تهيه ی لوح فشره ی کتاب های گويا و توزيع آن بين دانش آموزان مدارس تاکيد لازم صورت پذيرد.
27- به برنامه ي راديويي « قرآن در مدرسه » گوش کنيم.
برنامه ی راديويي « قرآن در مدرسه » قصد دارد ضمن پرداختن به مقوله ی ارتقای آموزش ها و فعاليت های قرآنی در سطح آموزش وپرورش, به آسيب شناسي و نقد فعاليت هاي قرآني در آموزش وپرورش پرداخته و با ايجاد تعامل مناسب بين مدرسه, دانش آموز و خانواده، مشارکت فعال ايشان را جلب کند و نيز با دعوت از متوليان آموزش و فعاليت های قرآنی آموزش و پرورش، به اصلاح برنامه های آموزشی, درسی و فوق برنامه پرداخته و ضمن معرفی، تشويق و ترغيب فعاليت هاي موفق قرآني مدارس, به ارائه ی تصوير مناسب الگوهاي برتر قرآني، بپردازد.
زمان پخش برنامه : روزهای دوشنبه ی هر هفته از ساعت 30/15 تا 30/16 از راديو قرآن
بنابراين مناسب است ضمن تشويق مديران و معلمان مدارس و اوليای دانش آموزان به استفاده از اين برنامه, با استفاده از اين موقعيت برای انتقال نظرات و هم چنين ارائه ی گزارش فعاليت های انجام گرفته, در پخش آن مشارکت کنيم.
28- کتاب « مباني و روش آموزش قرآن دوره ی ابتدايي » را برای مدارس تهيه کنيم.
در مهرماه سال تحصيلی89-88 شاهد رونمايي کتاب جديد التاليف« مباني و روش آموزش قرآن در دوره ی ابتدايي » - با کُد 6011 - بوديم. اين کتاب به سه بخش مبانی آموزش قرآن, روش های تدريس و شيوه های ارزش يابی پيشرفت تحصيلی تقسيم می شود و در 226 صفحه و به صورت چهار رنگ, برای کليه ی آموزگاران دوره ی ابتدايي و دانشجويان مراکز تربيت معلم منتشر شده و ناشر آن شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ايران است و نيز قيمت اين کتاب 800 تومان می باشد. تهيه و توزيع اين کتاب در بسيار از استان ها در حال انجام است.
بنابراين مناسب است کتاب « مباني و روش آموزش قرآن در دوره ی ابتدايي » را تهيه و در اختيار معلمان و مدارس قرار دهيم و استفاده از آن را توصيه کنيم.
29-فيلم « ادبستان قرآن » را در اختيار آموزگاران, مديران مدارس و اوليای دانش آموزان قرار دهيم.
برنامه ی تلويزيونی ادبستان قرآن در سال 87 با مشارکت شبکه قرآن و معارف سيما و سازمان پژوهش در قالب 40 قسمت 30 دقيقه ای از اين شبکه پخش شد. پس از آن فيلم مذکور در قالب 8 حلقه vcd به تفکيک آموزگاران پايه و هم چنين مديران مدارس و اوليای دانش آموزان تدوين دوباره شد و توسط معاونت محترم ارتباطات و فناوری اطلاعات سازمان پژوهش و برنامه ريزی آموزشی در قالب يک بسته ی آموزشی تکثير شد.
بنابراين مناسب استفيلم ادبستان قرآن را در اختيار هريک از آموزگاران پايه های اول تا پنجم قرار دهيم و نيز استفاده از آن را به مديران مدارس و اوليای دانش آموزان توصيه کنيم.
30- مراسم شکرانه ی توانايي روان خوانی قرآن کريم درکلاس پنجم را با شكوه برگزار كنيم.
زمان برگزاری مراسم شکرانه ی روان خوانی قرآن کريم در پايه ی پنجم ابتدايي در پايان سال تحصيلی يعنی هفته ی دوم يا سوم ارديبهشت ماه است. قطعاً برگزاری چنين برنامه های نمادين جلوه های شور انگيز و خاطره آميزی را برای دانش اموزان به ارمغان می آورد و چه بسا در ذهن اغلب دانش آموزان تا آخر عمر نيز باقی می ماند. در بند 35 همين نوشته به راه کارهای تشويق دانش آموزان به انس دائمی با قرآن کريم اشاره شده است.
بنابراين مناسب است برگزاری مراسم شکرانه ی قرآن آموزي برای دانش آموزان کلاس پنجم ابتدايي را مورد تاکيد قرار داده و در اين مراسم حضور داشته باشيم.
31-جشنوره ی الگوهاي مناسب تدريس قرآن را کيفيت بخشی کنيم.
سال هاست که جشنواره ی الگوهای برتر تدريس در دروس مختلف اجرا می شود و همواره نيز مورد توجه بسياری از آموزگاران بوده است. در سال های اخير نيز درس قرآن به عنوان پای ثابت اغلب جشنواره های استانی بوده است. در اين راستا توجه به سه نکته ضروری است :
1- با توجه به استقبال آموزگاران و هم چنين تأثير گذاری جشنواره های الگوهای مناسب تدريس در ارتقای توانايي های آموزش قرآن, لازم است برگزاری اين جشنواره تداوم داشته و نيز از حمايت مادی و معنوی مديران برخوردار باشد.
2- الگوهای برتر تدريس به شيوه های مناسب به اطلاع معلمان رسانده شود. مانند تصوير برداری استوديويي و پخش آن در همايش های معلمان و نقد و بررسی آن با حضور کارشناسان موضوعی
3- با توجه به اين که آموزش قرآن در ساير مراکز قرآنی مانند دارالقرآن ها, مدارس قرآنی, دانشگاه ها, مساجد, سازمان تبليغات اسلامی, مؤسسات قرآنی و... انجام می شود مناسب است به همت وزارت آموزش وپرورش « جشنواره ی ملّی الگوهای مناسب آموزش قرآن » طراحی و برگزار شود.
بنابراين مناسب است درس قرآن را به عنوان پايه ثابت جشنواره قرار دهيم و در اعتلای آن بکوشيم.
32- راه کارهاي انس دائمي دانش آموزان با قرآن کريم
اگر مهم ترين دغدغه ی برنامه ريزان, مسئولان, مديران, آموزگاران. اوليای دانش آموزان, « ايجاد انس دائمی دانش آموزان با قرآن کريم » باشد, آن گاه می توان گفت برای هدف انس دائمی دانش آموزان با قرآن کريم راه کارهای مختلفی را ارائه کرد؛ پيشنهادهای زير تنها بخشی از اين راه کارها است :
1- با تلاوت روزانه ي قرآن کريم در نزد دانش آموزان, برای آنان نقش الگويي داشته باشيد.
2- بيش ترين وقت کلاس را به خواندن قرآن آن هم توسط همه ی دانش آموزان اختصاص دهيد.
3- دانش آموزان را به تدبر در پيام های قرآنی تشويق کنيد.
4- از دانش آموزان بخواهيد پيام قرآني و برخي از آيات مشهور را در آيات درس يا مصحف شريف پيدا كنند.
5- آيه ها ي مشهور را با رنگ (فسفري) در کتاب درسی مشخص كنند
6- آيات مشهور مانند پيام های قرآنی را حفظ كنند.
7- آيات درس يا پيام قرآني را مثل نوار با صوت زيبا بخوانند.
8- جلسه ی آخر هر درس به « انس با قرآن در خانه » اختصاص دارد. نحوه ی انجام هر يک از اين تمرينات را در جلسه ی قبل از آن برای دانش آموزان توضيح دهيد.
9- از والدين بخواهيد به انجام تمرينات کتاب مخصوصاً جلسه ی انس با قرآن در خانه نظارت کنند و پس از انجام کامل آن توسط دانش آموز در خانه, ضمن ارائه ی اظهار نظر در پايان اين صفحه آن را امضاء نمايند.
10- ميثاق نامه ي تلاوت روزانه قرآن را که قبلاً تهيه کرده ايد, همه باهم امضا کنيد. و پس از آن در هر جلسه از دانش آموزان بپرسيد که چه کسانی در اين هفته هر روز قرآن خوانده اند ؟ اگر تعدادی نخوانده اند علت را جويا شويد و در رفع آن بکوشيد. مسلماً اگر دانش آموزان اصرار شما را ببينند خود را با نظر شما تطبيق خواهند داد.
11- قرآن را از منزل به کلاس بياورند و از روی آن بخوانند.
12- کلمات, آيات و عبارات مشابه را در درس يا کتاب و يا مصحف شريف پيدا و با هم مقايسه كنيد.
13- همه با هم روزي يک صفحه يا کمتر از آن را در کلاس درس بخوانيد.
14- از احاديث, اشعار و جملات ادبي مناسب مناسب براي ايجاد انگيزه برای انس روزانه با قرآن استفاده کنيد.
15- نوار يا سي‌دي قرائت آيات کتاب درسي را در اختيار دانش آموزان قرار دهيد و آنان را تشويق کنيد در منزل تمرين کنند تا شبيه نوار صوتي بخوانند.
16- نرم افزار آموزش قرآن را که به تفکيک پايه توليد و نوزيع شده است را برای دانش آموزان تهيه کنيد و آنان را به استفاده از آن تشويق نماييد.
17- فيلم, نوار يا سي‌دي قرائت آيات کتاب را با صدای قاريان ممتاز جهان برای بچه‌ها پخش کنيد.
18- دانش آموزان را تشويق کنيد تا با زمان سنج, سرعت تلاوت خود را در کلاس و منزل افزايش دهند.
19- بين آنان رقابت ايحاد کنيدتا يك آيه را با يک نفس بخوانند.
20- بين آنان رقابت ايحاد کنيدتا يك عبارت يا آيه را با صوت زيبا بخوانند.
21- براي داوري در رقابت هاي کلاسي از دانش آموزان استفاده کنيد.
22- « مسابقات روخواني قرآن براي دانش اموزان پايه هاي اول تا سوم ابتدايي» و « مسابقات روان‌خواني قرآن براي دانش آموزان پايه های چهارم و پنجم ابتدايي » به مسابقات قرآنی مدرسه و منطقه اضافه کنيد.
23- دفترچه اي برای خواندن روزانه ی قرآن کريم تهيه کنيد تا دانش آموزان تلاوت روزانه ی خود را در جداول مربوطه علامت بزنند.
24- دانش آموزان را تشويق کنيد در بين نماز ظهر و عصر يک صفحه يا کمتر از آن را در نمازخانه ي مدرسه بخوانند
25- از هر موقعيت مناسب ضمن اشاره به معارف و آموزه هاي اخلاقی, به آيات قرآن استناد کنيد.
26- احساس بچه‌ها را درباره ي تلاوت روزانه ی قرآن موضوع انشاء کلاسی يا مسابقه در مدرسه و منطقه قرار دهيد.
27- در جلسات آموزش خانواده به موضوع اهميت انس روزانه ی دانش آموزان با قرآن تأکيد کنيد.
28- با پرسش از معنای کلماتی که در فارسی و قرآن مشترک هستند, بچه‌ها را به فهم لغات و ترجمه ي آن و نيز يافتن هم‌خانواده ي لغات عادت دهيد.
29- داستان هاي کتاب را همراه با پخش قرائت آيات مربوطه برای بچه ها تعريف کنيد.
30- حالات پيامبر صل الله عليه و آله و سلم, ائمه ی اطهار عليهم السلام و بزرگان ديني درباره ي انس روزانه با قرآن را براي دانش آموزان بيان کنيد. در بخش « قطره اما دريا » ی کتاب های آموزش قرآن پايه های سوم تا پنجم موارد زيبايي ذکر شده است. با مشارکت دانش آموزان آن ها را آموزش دهيد.
31- داستان‌هايي درباره ي اهميت و فوايد انس دائمي با قرآن کريم براي دانش آموزان بيان کنيد.
32- حکايات شيرين, لطيفه‌ها و سرگرمي‌هاي مناسب درباره ی قرآن کريم ارائه دهيد.
33- در قالب ويژه نامه به ارائه رهنمودهاي لازم براي دانش آموزان و اولياي آنان بپردازيد و دانش آموزانی را که انس روزانه با قرآن دارند را معرفی کنيد.
34- از قاريان مشهور شهر, منطقه و مدرسه براي مراسم آغازين صبحگاه و ظهرگاه دعوت کنيد.
35- از دانش آموزان فعال قرآنی مدرسه و منتخبين مسابقات قرآنی تجليل کنيد.
36- آداب ظاهري و باطني تلاوت قرآن را به تدريج به دانش آموزان آموزش دهيد.
37- برخي از آثار و اسرار تلاوت قرآن را به زبان کوتاه براي دانش آموزان بيان کنيد.
38- فضائل تلاوت برخي از سوره‌ها و آيات را به زبان ساده براي آنان شرح دهيد.
39- عواقب و نتايج سبك‌شمردن قرآن را گوشزد کنيد.
40- وظايف هر يک از مسلمانان درباره ي انتظارات قرآن درباره ی خودش را برای دانش آموزان به زبان ساده بيان کنيد. مانند اهميت دادن به قرآن ( مريم س 12) خواندن قرآن ( مزمل 20 ) آداب تلاوت ( اعراف204 ) تدبر در قرآن ( نساء 82 ) عمل به قرآن ( بقره 44 )
41- با توجه به تفاوت هاي فردي و استعداد, علاقه و انگيزه ی هريک از دانش آموزان تكاليف خاص تحت عنوان فعاليت های فردی يا گروهی به آنان بدهيد. مانند حفظ, قرائت, داستان گويي, انشاء, شعر, روزنامه ديواری و ...
42- به فضاسازي قرآني در مدرسه و كلاس ها اهميت بيش تری بدهيد مانند ديوار نويسي, پارچه نويسي, تراکت و...
43- مدرسه ی قرآن و دارالقرآن هاي شهر را به دانش آموزان معرفي كنيد.
44- دانش آموزان علاقمند و با استعداد را شناسايي و آنان را به ثبت نام و شرکت در کلاس های تخصصی مدرسه قرآن و دارالقرآن های منطقه تشويق کنيد. هم چنين اين موضوع را با خانواده ی آنان در ميان بگذاريد.
45- قرآن کم علامت را براي دانش آموزان پايه های سوم تا پنجم تهيه و آنان را به خواندن روزانه ي آن تشويق کنيد.
46- به جايگاه قرآن کريم در ساير دروس مانند علوم تجربي، رياضي ، جغرافي، تاريخ و ... و حوزه هاي علمي و تربيتي ( تربيت قرآني ) توجه کنيد.
47- با توجه به علاقه و تواناي خود در موقعيت های مناسب بين موضوعات مختلف درسی و آيات قرآن کريم ارتباط برقرار کنيد. اين کار ضمن ايجاد علاقه ی بيش تر دانش آموزان به قرآن کريم, در ايجاد رويکرد خلقت گرايانه در ساير دروس تاثير بسزايي در تربيت قرآنی دانش آموزان دارد. دارد.
48- جشن شکوفه های قرآن کلاس اولی ها, مراسم شکرانه ی روخوانی کلاس سومی ها و مراسم شکرانه ی روان خوانی کلاس پنجمی هارا با شکوه و با تاکيد بر انس روزانه با قران کريم برگزار کنيد.
49- از مدير مدرسه بخواهيد تا از کلاس شما بازديد کند و در حضور او دانش آموزانی را که هر روز قرآن می خوانند تشويق کنيد.
50- مدير مدرسه ضمن تاکيد مکرر در مراسم آغازين مدرسه به انس روزانه ی همه ی دانش آموزان با قرآن کريم در مراسم های گوناگون مدرسه از دانش آموزان مدرسه تقدير نمايد.
بنابراين مناسب است بخشی از اعتبارات قرآنی را برای برنامه ريزی در ايجاد و تقويت فرهنگ انس دائمی دانش آموزان با قرآن کريم هزينه کنيم.
33- چه چيزي آموزش قرآن نيست ؟
وجود برخي از باورهاي غلط درباره ی مبانی و روش های آموزش و تدريس قرآن در دوره ی ابتدايي باعث بروز مشکلات عديده ای شده است که از آن جمله می توان به موارد زير اشاره کرد :
1- تلقی اين که درس قرآن يك درس تخصصي است و بايد معلمان متخصص تدريس كنند؛
2- هدف اصلي تنها علاقه‌مند كردن دانش آموزان به قرآن کريم است؛
3- هدف از آموزش قرآن يعنی آموزش حفظ و قرائت برخي از سوره‌هاي کتاب درسی؛
4- هدف از آموزش قرآن يعنی آموزش حفظ پيام های قرآنی کتاب درسی؛
5- آموزش روخوانی قرآن يعنی آموزش قواعد روخوانی قرآن؛
6- تاکيد بر آموزش روخوانی قرآن کريم به روش شنيداری
اين برداشت‌هاي غلط با اهداف مصوب شوراي عالي آموزش و پرورش و هم چنين راهنماي برنامه درسي آموزش قرآن دوره ی ابتدايي که در مقدمه ی كتاب‌هاي درسي آموزش قرآن نيز با آن ها به وضوح اشاره شده است تناسبي ندارد. تجربه نشان می دهد اغلب معلمان مقدمه ی کتاب درسی را حتی يک بار هم کامل و به دقت نخوانده اند.
از اين منظر می توان به دو اشکال اساسي در روش هاي تدريس روخواني قرآن کريم آموزگاران اشاره کرد :
اشکال اول : آموزش بر خواندن معلّم استوار است و قرآن آموزان آيات درس را با معلّم يا نوار آموزشی همخواني مي کنند.
اشکال دوم : کلاس درس آموزش روخواني قرآن به جاي مهارت آموزي مبتني بر قائده محوري است.
بسياري از افراد قادر به خواندن همه ی آيات قرآن کريم نيستند و تنها مي توانند برخي از سوره ها و آيات منتخب مانند آية الکرسي را بخوانند. اين مسأله تنها مربوط به آموزش وپرورش نيست, بلکه در اغلب جلسات قرآني نيز مشاهده مي شود. درباره ی اين موضوع قبلاً مطالبی ارائه گرديد.
اما دليل اصلی بروز اشکال دوم يعني ‹‹ قاعده آموزي ›› به جاي ‹‹ مهارت آموزي ›› را بايد در شيوه ی نگارش و رسم الخط های رايج جست وجو کرد.
بنابراين مناسب است مقدمه ی کتاب های درسی آموزش قرآن را در اولين شورای معلمان مدرسه مورد مطالعه و بررسی قرار دهيم و در استفاده از روش های تدريس ضمن توجه به مبانی نظری و اهداف برنامه ی درسی, از به کاربردن روش های غير علمی و کسالت آور که به برخی از آن ها اشاره شد پرهيز کنيم.
34-مانع بروز شکاف آموزشي شويم
يکي از دلايل اصلي عدم تحقق کامل اهداف و برنامه هاي قرآنی در آموزش وپرورش, وجود شکاف آموزشي بين وضعيت مطلوب و وضعيت موجود است. در حال حاضر موفقيت طرح و برنامه ها به دلايل زير با تهديد رو بر رو است :
- ايده آلی و آرماني بودن اغلب اهداف قصد شده
- جامع و کامل نبودن مطالعات اوليه ی طرح
- کم توجهی به واقعيت های موجود فرهنگی, اجتماعی
- فراهم نبودن بسترهای مناسب و ساختارهای اجرايي لازم,
- عجله و شتاب در اجرای برنامه ها
- اقتباس های غلط و ناقص از ساير طرح ها
- عدم شناخت کامل از توانمندي نيروهای انسانی موجود,
- وضعيت اجرای خارج از کنترل,
اين مسائل ناگزير يا باعث استحاله ی طرح می شود و يا آن را بر عليه خودش به کار می گيرد و در نهايت نيز باعث به وجود آمدن خلأ آموزشي می شود. شکاف آموزشی از اساسی ترين موانع موفقيت اغلب طرح و برنامه هاست. مسأله ای که باعث می شود تا طرح و برنامه ها, خوب شروع شود اما اغلب, فرجام خوشايندی نداشته باشد.
بنابراين مناسب است برنامه ريزی ها را جامع و اجرای آن ها کامل را کامل ببينيم و نيز با بررسی مستمر عوامل مؤثّر در مراحل مختلف برنامه ريزی و اجرا, شکاف های آموزشی را شناسايي و نسبت به پر کردن آن ها اقدام کنيم.
35-شورای هماهنگی فعاليت های قرآنی استانی و منطقه ای, اتصال دهنده ی قلوب مؤلفان و معلمان هستند.
گزارش های ارسالی مدرسان محترم قرآن استان ها و مناطق حاکی از آن است که در بسياری از مناطق کميته ی هماهنگی منطقه ای تشکيل نشده است. در صورتی که طبق دستورالعمل طرح ارتقای قرآن, که در سال تحصيلی 88- 87 با امضای وزير محترم وقت آموزش وپرورش امضاء و به استان ها ابلاغ شده است, مسئوليت اجراي اين برنامه را در استان بر عهده ی معاونت محترم آموزش ابتدايي واگذار کرده است. بديهي است ساير معاونت‌ها و بخش‌هاي آموزش وپرورش استان نيز مساعدت‌هاي لازم را در حسن اجراي طرح مبذول خواهند داشت. اعضاء و شرح وظايف شورای هماهنگی استان, کميته ی هماهنگی منطقه/ناحيه و مدير مدرسه, طبق دستورالعمل ارسالی به شرح زير است :
الف- اعضای محترم شورای هماهنگی استان عبارتند از :
1- مدير اداره کل آموزش و پرورش استان به عنوان رئيس كميته
2- معاون آموزش ابتدايي به عنوان دبير كميته
3- معاون پژوهش، برنامه‌ريزي و منابع انساني
4- معاون پرورشي و تربيت بدني
5- معاون برنامه‌ريزي و توسعه مديريت
6- رئيس گروه آموزش و پرورش پيش‌دبستاني و ابتدايي
7- كارشناس مسئول تكنولوژي و گروه‌هاي آموزشي
8- رئيس گروه ارتقاء علمي استان
شرح وظايف اين کميته به شرح زير است :
1- فراهم آوردن كليه تسهيلات، امكانات و اعتبارات لازم آموزشي، اداري و مالي جهت پشتيباني از اجراي طرح
2- ارسال دستورالعمل اجرايي طرح به مناطق مجري و ارائه توصيه‌هاي لازم
3- انتخاب مناطق مجري طرح، با توجه به شرايط مذكور در برنامه
4- برگزاري جلسات توجيهي لازم براي اعضاي كميته و ساير عوامل مرتبط
5- فراهم آوردن امكانات و شرايط لازم براي اجراي برنامه
6- انتخاب مدرسان قرآن، با توجه به شرايط مذكور، جهت شركت در دوره تأمين مدرس قرآن
7- نظارت و پشتيباني مستمر از اجراي برنامه در استان
8- همكاري در ارزش‌يابي و بررسی برونداد برنامه
9- فراهم آوردن شرايط برگزاري دوره‌هاي آموزش معلمان مجري
10- تشويق مجريان برنامه طبق دستورالعمل ارسالي
11- اتخاذ تدابير لازم به منظور فضاسازي مناسب حين اجراي برنامه در سطح استان ( اطلاع‌رساني و تبليغات )
12- برنامه ريزی برای برگزاري جشن شکرانه ی توانايي روخوانی قرآن كريم در هفته ی دوم آذرماه
ب- اعضای محترم كميته ی اجرايي منطقه/ ناحيه عبارتند از :
1- رئيس منطقه / مدير اداره، به عنوان رئيس كميته اجرايي
2- معاون آموزش ابتدايي منطقه به عنوان مسئول اجرايي طرح
3- معاون پرورشي وتربيت بدنی
4- معاون برنامه ريزی وتوسعه مديريت
5- كارشناس مسئول/کارشناس آموزش و خلاقیت پيش دبستانی و ابتدايي
6- كارشناس آموزش نيروي انساني
7- كارشناس تكنولوژي و گروه‌هاي آموزشي
8- دو نفر از مدرسان آموزش قرآن دوره ی ابتدايي كه دوره ی تأمين مدرس قرآن را با موفقيت گذرانده‌اند.
9- نماينده ی مديران مدارس مجري طرح
تبصره : دعوت از ساير كارشناسان و مسئولان منطقه عنداللزوم انجام مي‌شود.
شرح وظايف کميته ی اجرايي منطقه ای به شرح زير است :
1-فراهم آوردن كليه امكانات و اعتبارات لازم آموزشي، اداري و مالي جهت پشتيباني از اجراي برنامه
2-توجيه مديران مدارس و ساير كارشناسان ذي ربط منطقه
3-فراهم آوردن تمهيدات لازم براي برگزاري دوره‌هاي آموزشي – توجيهي معلمان
4-بازديد و ارزيابي مستمر از كلاس‌هاي آموزش قرآن و ارائه ی رهنمودهاي لازم
5-صدور ابلاغ براي مدرسان قرآن جهت نظارت و پشتيباني از فرايند اجراي برنامه
6-همكاري در اجراي ارزش‌يابي برنامه ی ارتقای آموزش قرآن
7-تنظيم گزارش از روند اجراي برنامه و ارائه ی آن به اداره کل متبوع
8-تشويق مجريان موفق برنامه توسط رئيس ناحيه يا مدير منطقه طبق دستورالعمل ارسالي
9-اتخاذ تدابير لازم به منظور فضاسازي مناسب اجراي طرح در سطح منطقه
10- برگزاري مراسم شکرانه ی توانايي روخوانی قرآن كريم در هفته ی دوم آذرماه
ج- مسئوليت اجراي برنامه در مدرسه
مسئوليت اصلي نظارت بر حسن اجراي برنامه ی درسي آموزش قرآن در مدرسه بر عهده ی مدير محترم آموزشگاه است. مدير مدرسه ضمن شركت در جلسات توجيهي يا دوره ی آموزشي مربوط، زمينه ی حضور كليه ی آموزگاران پايه ی سوم ابتدايي مدرسه را در کارگاه هاي آموزشي- توجيهي فراهم می آورد، و لوازم مورد نياز آموزش قرآن مخصوصاً لوحه ی آموزش قرآن را تأمين کرده و بر حسن اجراي برنامه ی ارتقای آموزش قرآن نظارت دقيق و مستمر دارد و هم چنين تنظيم گزارش هاي لازم را تهيه و به اداره متبوع ارسال می کند.
بنابراين مناسب است شورای هماهنگی استان و کميته ی منطقه ای را به صورت مرتب تشکيل دهيم و گزارش مصوبات و روند اجرای برنامه را برای برنامه ريزان ارسال کنيم.
36- مشوّق معلمان، مديران و مدارس موفق قرآني باشيم.
با تأسي به آيه ی 158 بقره « وَ مَن تَطَوَّعَ خَيرًا فَاِنَّ اللهَ شاكِرٌ عَليمٌ » ( هركسي با ميل و رغبت كار خيري انجام دهد، قطعاً خداحق‌شناس و داناست.) و هم چنين حديث شريف « مَن لَم يَشكُرِ المَخلوق لَم يَشكُرِ الخالِقِ », تقدير و تشكر از كساني كه با همّت و توجه خود نقش مهمي در پيشبرد طرح‌ها و برنامه‌ها دارند, اهميت و ضرورت دارد. و اين تلاش و دلسوزي در عرصه ارتقای آموزش قرآن در دوره ی ابتدايي شايان توجه و عنايت بيش‌تر متوليان تعليم و تربيت كشور است. در اين راستا قبلاً كليات طرح تشويق مجريان طرح ارتقای آموزش قرآن در پايه ی سوم ابتدايي جهت اقدام مقتضي ارسال گرديده است. از اهداف دستور العمل تشويق مجريان برتر می توان به موارد زير اشاره کرد :
1- ارتقای كيفيت آموزش قرآن در مدارس ابتدايي
2- تقويت انگيزه ی مجريان برنامه ی ارتقای آموزش قرآن
3- زمينه‌سازي براي گسترش كمي و كيفي برنامه ی ارتقای آموزش قرآن در سال‌هاي بعد
مخاطبان محترم اين تشويق نامه افراد زير هستند :
الف- آموزگاران موفق
ب- مديران و معاونان مدارس موفق
ج - اعضاء فعال كميته ی اجراي برنامه در منطقه
د - مدرسان موفق قرآن
هـ- مدارس و مناطق موفق
بنابراين مناسب است هماهنگ با دستورالعمل نحوه ی تشويق مجريان برنامه ی ارتقای آموزش قرآن, بر اجرای مناسب و شايسته ی آن نظارت کنيم.
37- مراسم آغازين مدارس را دريابيم.
مراسم آغازين مدرسه فرصت ارزشمندی است که می تواند در راه انس دائمی دانش آموزان با قرآن کريم و آموزه های آن در مدرسه مؤثّر باشد؛ برای رسيدن به اين هدف کلی, اهداف جزئی ديگری نيز قابل دستيابی است, از آن جمله می توان به موارد زير اشاره کرد :
1- گسترش فرهنگ خواندن قرآن روزانه ی قرآن در مدرسه
2-فراگيری و آموزش غير مستقيم صحيح خوانی و زيبا خوانی قرآن دانش آموزان
3-آشنايي تدريجی با برخی از مفاهيم ارزشمند قرآن که در آيات ساده و پر استعمال قرآن آمده است.
4- جذب حداکثری دانش آموزان به انس با قرآن کريم
5- ايجاد زمينه و انگيزه برای افراد مستعد و علاقمند برای يادگيری قرائت و حفظ قرآن کريم
6- تعليم آموزه هايي از معارف اهلبيت عليهم السلام
7- تعليم نيايش مانند ربناهايي از قرآن کريم, بخش هايي از ادعيه و زيارات مانند زيارت عاشورا و دعاي امام زمان عليه السلامو...
با توجه به اين که در اغلب استان ها و مناطق برای استفاده از اين فرصت طلايي, برنامه ريزی خاصّی وجود ندارد, اميد است دست اندرکاران امر در استان ها, مناطق و مدارس با عنايت به اهداف آموزش قرآن و متون کتاب های درسی و هم چنين با استفاده از تجارب برخی از استان های موفق, به اجرای بهينه ی آن همت بگمارند.
بنابراين مناسب استجهت تقويت انس دانش آموزان با قرآن کريم برای مراسم آغازين مدارس, برنامه ريزی مدون و نظارت مستمر داشته باشيم.
38- مشترك مجله ی رشد آموزش قرآن شويم.
از مجموعه مجلات تخصصي رشد مي توان به مجله ي رشد آموزش قرآن اشاره كرد. اين فصل نامه ي آموزشی, تحليلی و اطلاع رسانی به صورت 4 رنگ و در شمارگان 14000 چاپ و توزيع مي شود. از آن جا كه تهيه ي آن بر عهده ي گروه قرآن دفتر برنامه ريزي و تاليف كتب درسي است مي توان گفت فضای مناسبی است برای تضارب آرا و نظرات، ارائه ی مقالات و انعكاس تجارب معلمان قرآن و تمامي همكاران علاقمند به رشد و ارتقای آموزش و فعاليت های قرآني كشور
بنابراين مناسب است تمهيدات لازم براي اشتراك معلمان عزيز قرآن و ساير علاقمندان در اين مجله فراهم شود.
39-« مدارس قرآن » را مکمّل کلاس های آموزش قرآن كنـيم.
جالب است بدانيد با توجه به ميزان ساعت رسمي آموزش قرآن در پايه هاي اول تا پنجم ابتدايي، 225 هزار ساعت كلاس قرآن فقط در طول يك هفته و 64800000 ساعت كلاس در طول يك ماه و 7776000000 ساعت كلاس قرآن در طول يك سال تحصيلي در سراسر كشور برگزار مي شود.
مقام عالی وزارت آ؛موزش و پروش اخيراً پيشنهاد تشکيل 10 هزار مدرسه ی قرآن را در اين وزارت خانه مطرح کردند؛ با توجه به اين که هدف آموزش وپرورش از آموزش ها و فعاليت های قرآنی, « توسعه ی سواد عمومی قرآن »است و فعاليت هاي تخصصي مانند تجويد، صوت, لحن و وقف و ابتدا و... وظيفه ي ساير مراكز و مؤسسات قرآني خارج از آموزش و پرورش است، عنايت به اين مسأله مهم ضروري است كه بين اهداف, اصول, رويکردها, محتوا، رسم الخط و روش های آموزش و ارزش يابی « برنامه ی آموزش قرآن » و « مدرسه هاي قرآن » تضاد و تعارضي و به وجود نيايد و هم چنين ضمن پرهيز از موازي كاري از موقعيت به وجود آمده براي تربيت قرآنی دانش آموزان و جذب حداكثري آنان به فعاليت هاي قرآني بهره جست.
بنابراين مناسب است با شناسايي دانش آموزان مستعد و علاقمند و معرفي آنان به مدارس قرآن منطقه، زمينه ي پيشرفت اين دانش آموزان را فراهم كنيم.
40-در اسلامي کردن کتاب های درسی دوره ی ابتدايي سهيم باشيم.
امام خميني ره در دهه ي شصت, تغيير نظام تعليم و تربيت را خواستار شدند و فرمودند : «تربيت بايد تربيت قرآني باشد و بچه هاي ما بايد تربيت قرآني بشوند » ؛ و نيز مقام معظم رهبري بارها تحول بنيادي را در آموزش و پرورش مطالبه كرده اند.
در وضعيت كنوني به گفته ي آية الله جوادي آملي در آموزش و پرورش و دانشگاه ها لاشه ي علم تدريس شود نه خود علم؛ چرا كه علم حقيقي آن است كه از ناحيه ي حق تعالي باشد. ‹‹ هُوَ الاَوَّلُ وَ الآخِرُ وَ الظّاهِرُ وَ الباطِنُ » ( حديد/3 ) و نيز فرمودند مبناي آموزش علوم بايد« خلقت گرا » باشد؛ در وضعيت كنوني مبناي آموزش علوم در مدارس و دانشگاه ها طبيعت گرا است. در حالي كه بايد « صِبغَهَ اللهِ وَ مَن اَصبَغُ مِنَ اللهِ صِبغَه وَ نَحنُ لَهُ عابِدونَ » ( بقره/ 138 ) باشد....
وقت آن فرا رسيده است که نظريه ي اسلامي تعليم و تربيت در کنار ساير مکاتب تربيتي مطرح شود. و رويکرد کتاب هاي درسي ما از طبيعت گرايي به خلقت گرايي و فطرت گرايي الهي تغيير كند. قطعاً تربيت قرآني منظور امام خميني ره و نهادينه کردن قرآن در آموزش و پرورش از منظر مقام معظم رهبري مطلبي نيست که فقط بر عهده ي درس هاي ديني و قرآن باشد.
خوش بختانه در سال هاي اخير با تاكيدات مقام معظم رهبري و تلاش دلسوزان آموزش و پرورش مقدمات لازم فراهم شده است و هم اكنون در آستانه ي تصويب و ابلاغ و اجراست.
بنابراين مناسب است همه ی ما, با كار بست اسناد بالا دستي هم چون سند ملّي آموزش و پرورش و سند برنامه ي درسي ملّي ضمن مطالبه ی تربيت قرآنی, در اسلامي کردن برنامه های درسی دوره ی ابتدايي سهيم باشيم.
خلاصه ي بحث :
آن چه بايد مورد توجه قرارگـيرد اين است که هر چه سواد و اطلاعات علمي دانش آموزان درباره ي علوم مختلف افزايش مي يابد, نياز آن ها به هدايت هاي قرآن کريم بيش تر مي شود. انتظار اين است که برنامه ريزان آموزش وپرورش هم پاي تحولات و پيشرفت هاي علمي جهان, دانش آموزان را در توسعه ي فرهنگ وتربيت قرآني ياري رسانند.
با توجه به اين که يکي از دلايل عمده ي مهجوريت قرآن در جامعه و به ويژه آموزش و پرورش، ضعف عمومي در زمينه ي انس مستمر و دائمي با قرآن کريم است؛ لذا توجه جدي به اين هدف مي تواند به عنوان پاشنه ي آشيل و ستون خيمه ي ساير اهداف و برنامه هاي آموزشي، پرورشي و ترويجي قرار گيرد.
تنوع نا همگون فعاليت هاي قرآني به دليل عدم انسجام و ارتباط معنا دار بين ساحت ها و حوزه هاي مختلف يادگيري و مبتني نبودن آن ها بر مباني نظري و علمي و حتي تجربي, به جاي ايجاد جذابيت و انگيزه در مخاطبان, باعث ناکارآمدي آموزش ها و فعاليت ها از يک سو و بلعيده شدن سرمايه هاي مالي و انساني از سوي ديگر مي شوددر چنين شرايطي مناسب سازي اين گونه فعاليت ها يکي از وظايف مهم مسئولان خواهد بود.
طرح پايش و درجه بندي کليه ي فرهنگيان و معلمان طبق ضوابط مشخص, ارتقاء سطح کيفي صلاحيت هاي علمي و حرفه اي معلمان قرآن, برگزاري دوره هاي آموزشي و جبراني براي معلمان واجب التعليم, قرار دادن فرصت براي ايشان جهت اصلاح و جبران ناتواني ها, توجه ويژه به معلمان ابتدايي در تدريس قرآن, نظارت بر آموزش قرآن طبق ضوابط, بهسازي ساعات آموزش قرآن مدارس, پاسخ گويي به نيازها و انتظارات معلمان, دانش آموزان و اولياي آنان و.. اموري هستند که بايد فرصت انجام آن ها را در کوتاه مدت فراهم آورد.
با توجه به تاکيد امام خميني و مقام معظم رهبري در نهادينه کردن تربيت قرآني در وزارت آموزش و پرورش, مبناي سياست گذاري و برنامه ريزي هاي کلان و مباني و مبادي آموزش و پرورش از جمله، بازنگري اسناد بالا دستي و تصويب و اجراي دقيق آن ها, از اصلي ترين وظايف است. توجه به ايجاد فرهنگ قرآني در جامعه به وسيله ي تعامل با ارگان هاي کار آمدي چون رسانه ي ملي, مجلات, سازمان تبليغات و .. يکي از مهم ترين بخش هاي فعاليت هاي قرآني حوزه ي معاونت قرآني است.
با سپاس از توجه شما به اين نوشتار, اميد است همه ي ما نسبت به تبيين جايگاه حقيقي قرآن کريم در نظام تعليم و تربيت و اصلاح وضعيت آموزش عمومي قرآن و فعاليت هاي قرآني همت مضاعف داشته و صمن رصد دقيق اين امور, با بينش وبصيرت لازم, موانع رفع مهجوريت از قرآن کريم در آموزش و پرورش را برطرف نماييم.انشاءالله
منابع :
1- وب سايت گروه درسي قرآن دفتر برنامه ريزي وتاليف كتب درسي http://quran-dept.talif.sch.ir
2 - وبلاگ فرهنگ آموزش قرآن در آموزش و پرورش ايران http://quran-edu.blogfa.com
خوش آمدید